AZERBAYCAN ELÇİSİNİN KURTULUŞ SAVAŞI HATIRALARI
Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinin Türkiye temsilcisi ve Büyük elçisi olarak Ankara’ya atanan İbrahim ABİLOV, 1881 yılında Nahcivan’da Ordubad şehrinde dünyaya gelmiş, Ahter Okulunda okurken babasının vefatı üzerine öğrenimini terk ederek çalışmaya başlamış, 1903 yılından itibaren Mohaçkale ve Bakü’de işçilik yapmıştır. Bakü’de iken Devrim hareketine katılmış, 1912 yılında “Bakü Hayatı” gazetesinde editör olarak çalışmaya başlamıştır. Daha sonraki yıllarda Tiflis’e giderek siyasi çalışmalarına devam ederken Menşevik Teşkilatı taraftarı olduğu için Rus Çarlığı tarafından tutuklanmıştır.
1918 yılında Bakü Milletvekili olarak parlamentoya seçilmiş ve Sosyalist grup başkanlığına getirilmiştir. 1920 yılında Azerbaycan Ruslar tarafından işgal edilince Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulunca İç İşleri Bakan Yardımcılığı görevine getirilmiştir. Ankara hükümetinin Moskova Hükümeti ile ilişkileri geliştirmesi üzerine 1921 yılında Azerbaycan’ın Türkiye temsilcisi ve Büyükelçisi olarak Ankara’ya atanmıştır. 25 kişilik bir kadro ile Türkiye’ye Trabzon yolu ile gelmiştir. İbrahim ABİLOV ölümünden sonra yayınlanan hatıralarında şunları yazmaktadır: “ Anadolu’nun her kesiminden halkın bizimle ilgili tutumu içten ve kardeşçedir. Trabzon’dan Ankara’ya kadar tüm şehir ve köylerde çok sıcak karşılandık ve kabul edildik.”
Azerbaycan Büyükelçilik Heyeti, Ankara’ya gelince Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları tarafından sıcak bir ilgi ile törenle karşılanır ve misafir edilirler. Azerbaycan Büyükelçilik Binasının açılış törenine Mustafa Kemal Paşa ve maiyeti bizzat katılarak, Mustafa Kemal Paşa tarafından Azerbaycanlı Türk kardeşlerimizin destekleri ve İbrahim ABİLOV’un samimi katkılarından dolayı teşekkürlerini bildirir ve Azerbaycan Bayrağını Elçilik binasının gönderine çeker. Azerbaycan heyetinin kalacağı ve çalışacağı bina ile Büyükelçi İbrahim ABİLOV’un ailesinin ikamet edeceği bir ev Cebeci semtinde temin edilir. İbrahim ABİLOV’un kızı bu evde dünyaya gelir ve Mustafa Kemal Paşa bebeğe “ Anadolu” ismini layık görür. Atatürk, İbrahim ABİLOV’a imzalı bir fotoğrafını hediye etmiştir. Anadolu Hanımın 1990’lı yıllarda hayatta olduğunu ve Bakü’de ikamet ettiğini öğrenmiştim. İbrahim ABİLOV, Ankara ve Moskova Hükümetleri arasındaki ilişkilerin gelişmesi ve yürütülmesi için çok çalışmış ve Türk İstiklal Savaşına Rusya’daki Müslüman Türklerden maddi ve manevi destek sağlamak için gayret sarf etmiştir.
1922 yılı Ağustos ayında Büyük taarruzu başlatmak üzere Mustafa Kemal Paşa ve Karargahı plan gereği Akşehir’de askerler arasında düzenlenen futbol maçı bahanesi ile Ankara’dan ayrılırken yabancı istihbarat elemanlarını atlamak için yerine kendisine çok benzeyen Yb. Mehmet Arif Bey’i bırakır ve Akşehir’e doğru yola çıkarken yanında İbrahim ABİLOV da vardır. Heyet Konya’ya uğrar ve Mevlana Türbesini ziyaret ederler. Mevlana türbesinde yaşlı bir kadın elinden tuttuğu küçük bir erkek çocukla birlikte ağlayarak dua etmektedir.” Allah’ım bizi mahcup etme, son evladımı da Mustafa Kemal’in ordusuna teslim ettim, o da ağabeyleri gibi şehit olsun da yeter ki vatanımız kurtulsun, ezanımız susmasın, bayrağımız inmesin.” İbrahim ABİLOV, kadının yanına yaklaşır ve elini öperek O’na moral verir, asker anası beş oğlundan dördünün cephelerden dönmediğini son kalan oğlunu da vatan savunmasına gönderdiğini söyleyince İbrahim ABİLOV, bu kadının duasına ve konuşmasına şahit olunca İstiklal Harbinin kazanılacağına iman ettim ve Türk ordusunun başarılı olacağına inandım diyor.
İbrahim ABİLOV, zaferden sonra İzmir İktisat kongresine katılmak için İzmir’e gider ancak 23 Şubat 1923 günü İzmir’de vefat eder. Hatıraları ölümünden sonra Dr. Zarife DULAYEVA tarafından “ Vatanım Türkiye” adıyla Bakü’de yayınlanmıştır. Kurtuluş savaşı yıllarında bazı sivil Azeri soydaşlarla çekilen çok sayıda fotoğraflarda Atatürk’ün yanında oturan kalpaklı zat İbrahim ABİLOV’dur.
Seyhan Çağlar EMEN