MANİSA 1922 YANGININ FATURASININ BİR KISMI
Bazı şehirlerin tarihinde milat diyebileceğimiz dönüm noktaları vardır. Bu miladı yaşayan şehirlerin adeta küllerinden yeniden doğduklarına ve hayata nasıl tutunup bugünlere geldiğine tarih şahitlik etmiştir. İkinci Dünya Savaşında Avrupa’daki birçok şehir, atom bombasından sonra Japonya’da Hiroşima ve Nagazaki gibi örnekleri çoğaltmak mümkündür. Ülkemizde de bu örnekler oldukça fazladır.
Adeta bir ananın çocuğunu kucaklar gibi bizleri kucaklayan kadim şehrimiz Manisa’nın da böyle bir miladı vardır. Bu milat, hiç şüphesiz yaklaşık 3,5 yıllık işgal ve mezalimden sonra Şanlı Türk Ordusu’nun önünde duramayarak kaçmak zorunda kalan ve kaçarken de bu şirin şehrin Yunan Ordusu ve çeteleri tarafından yakılmasıdır.
Şimdi bu milada nasıl gelindiğine kısaca bir bakalım. Yukarıda örneğini verdiğimiz şehirlerden bir tanesi Hiroşima’dır. Bu şehri Dünya üzerinde nerede ise bilmeyen yoktur. Atom bombası gibi insanlık dışı bir silahın kullanılarak, yok edilmek istenen bu şehrin hikâyesi okullarda ve belgesellerde sıkça anlatıldığı için meşhurdur. Anlatılması da gerekmektedir. Peki, Hiroşima’daki maddi hasarın ne kadar olduğunu biliyor musunuz? Yapıların yaklaşık %69 u tamamen yıkılmıştır, %6,6 sı ciddi şekilde hasar görmüştür[1]. Konumuz olmadığı için kaybedilen canlara girmiyoruz, onlar zaten istatistik üstüdür.
Hiroşima’nın aksine Dünya genelinde nerede ise hiç bilinmeyen Manisa’nın yaşadığı yangın sonrası yıkımın bilançosu nedir? Aşağıda vereceğimiz rakamların % hesaplamalarını varın siz yapın. (Bu arada biz Manisa’yı konu aldığımız için şehrimizi anlatıyoruz, aynı kaderi yaşayan Manisa ile beraber ilçelerimiz ve diğer vilayetlerimiz bizden çok farklı değildi.)
- Resmi binaların hemen hemen tamamı,
- 14.000 Evden kurtulan 1.180 ev (% 90’ dan fazla)
- 36 Caminin 24’ü
- 60 Mescidin 45’ i,
- 12 Tekkenin 6’ sı,
- 4 Kütüphanenin 3’ ü,
- 33 Medreseden 29’ u,
- 40 Adet Han ve otelden 37’si
- 6 Hamamın 4’ü
- 2 İmaretin birisi,
- 4 Havranın hepsi
- 2 Mektep
- 1 Hastane yanmıştır. [2]
Durum bu iken yangından sonra vakit kaybetmeksizin şehrin tekrar imarına başlanmış ve Türkiye’de ilk imar planı 1923’de Manisa için hazırlanmıştır. Öncelikle enkaz haline gelmiş olan şehir bu enkazı temizlemiş ve kaldırmış ardından şehrin can damarı olan çarşı bölgesi ve onu çevreleyen yollar yapılmıştır. Çarşıda dükkânlar inşa edilerek ticari hayat bir an önce başlatılmıştır. Ardından iskân sorunu çözmeye yönelik olarak evler ve binalar yapılmasına hız verilmiştir.
Zor günlerden geçen Manisa ve Yurdumuz, adeta küllerinden doğarken yokluklar içinde imara kaynaklar bulmuş ve bunu hayata geçirmiştir.
O günlerin yıkımına yönelik muhtelif kaynaklarda çeşitli tasvirler ve anlatımlara rastladığımız halde yeni Manisa’nın imarı için yapılan harcamaları içeren bilgileri bulmak o kadar da kolay değildir. Konuya yönelik yaptığımız çalışmalarda, 14 Kanunuevvel (Aralık) 1928 tarihli ANADOLU gazetesinde Manisa’nın yangın sonrası yaralarını sarmak için yapılan inşaat faaliyetlerine harcanan miktarlarla ilgili bir habere rastladık. Haberi sizinle paylaşıyorum.
.png)
“ MANİSA KAÇ MİLYON SARFETTİ. Manisa’da yapılan inşaat hakkında elde ettiğimiz malumatı yazıyoruz:
İstirdattan (Manisa’nın geri alınması E.A) 927 senesi sonuna kadar;
Manisa şehrinde 4 milyon lira raddesinde (civarında) 983 ev,
1236000 lira kıymetinde 412 dükkân inşa edilmiştir.
1928 Senesinin ilk altı ayında inşasına başlanan ve yeni hitam (biten) bulunan 615000 lira kıymetinde 123 ev,
99000 liralık 33 dükkân,
200000 lira yağ ve un fabrikası inşa edilmiştir. Bu inşaat sayesinde yanık Manisa şehri yeniden vücut bulmuştur.”
Haber okurları ile bu şekilde paylaşılmış. Tabii olarak burada verilen rakamlara malum olduğu üzere, altyapı ve diğer resmi kurum harcamaları dâhil edilmemiştir.
O yıllardaki rakamları günümüz ile kıyaslamak için birkaç örnekleme yapmakta fayda olacaktır.
1927, 1 dolar=52 kuruş,
1927, 700 TL İzmir Mezbahası yapım maliyeti,
1927, 500 TL 5 katlı bahçeli bir evin satış fiyatı,
1927, 323 kuruş=3,23 TL bir adet Cumhuriyet altını
1928, 1,396,933 TL İzmir şehrinin elektrik tesisatı yapım maliyeti
1928, 10 para=1/4 kuruş, 1 büyük simit
Çekilen onca zulüm ve zor günlerin ardından yıkılıp yakılan şehirde gerçekleştirilen bu faaliyetler -ki imkânsızlıklar dâhilinde yapılmıştır- adeta bir kardelen çiçeği gibi olmuştur, küller arasından şirin bir şehir çıkmıştır. Çalışmaların şehrin imarına kattıklarından belki de daha fazlası o şehirde yaşayanlara verdiği yaşama umudu ve yüksek moraldir.
Erkan AKBALIK
Kaynakça:
[1] Küllerinden doğan şehir: Hiroşima, www.ufkumuzhaber.com
[2]Manisa Yangını, M.Nuri Yörükoğlu, S.162, 2002, CBÜ