TÜRK’ÜN ARABAYLA İMTİHANI-CUMHURİYET DÖNEMİ

TÜRK’ÜN ARABAYLA İMTİHANI-CUMHURİYET DÖNEMİ

I. BÖLÜM 1927-1960

                                                                  Dr. Ceyhun Demirkollu

                                               Mak. Müh.

Önceki yazımızda; Osmanlı Devleti’nin son dönemlerindeki otomobil serüveni ve etkilerinden bahsetmiştik.

Bu sayımızda ise Cumhuriyet dönemindeki otomobil macerasının önemli tarihi dönemeçlerinden sayılan, 1927-1960 yıllarına göz atmaya çalışacağız.

1. FORD MOTOR COMPANY EXPORTS INC-İSTANBUL/TOPHANE-1927/1929-1934

Cumhuriyet sonrası 1927-1928 yılları arasında İstanbul’da serbest bölge kurulması Hükümet tarafından desteklenmiştir. Bunun başlıca sebepleri arasında döviz tasarrufu düşüncesi vardır. Teşvikler yolu ile otomotiv endüstrisinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. 1928’li yıllarda Türkiye’de 2.500 kadar otomobil olduğu sanılıyor...

Ford Motor Company ile imzalanan 25 yıllık (1927-1929)’daki anlaşma ile kurulan montaj fabrikası bu sebeplerle teşvik edilmiştir[1].

Bu yüzden Türkiye’nin ilk “Serbest Bölgesi” olan Tophane’deki gümrük depolarının bir kısmındaki üretimde, parçalardan gümrük vergisi alınmamaktaydı.

Ancak ihracat şartı ile bu fabrikayı kuran Ford, 450 işçiyle günde 55 otomobil ve 15 kamyon üretmeyi ön görmüştü. Yine de üretim günde 48 otomobil kadardı. Burada üretilen kamyonlar, ilanlarında “Türkiye’de ve Türk işçiliğiyle yapılmış” ibaresi ile tanıtılmaktaydı. O dönemde Sovyetler Birliği’ne de bir miktar ihracat yapılmıştır.

1930 krizi ve bürokrasi 15.000 adet sonrası üretim şartlarının güçleşmesine yol açmıştır. Ne yazık ki fabrika 1934’te kapatıldı ve 1944'te tamamen yıkıldı. O döneme ait tesisler ile ilgili yeterli dokümanlara ulaşma imkânı şimdilik yoktur.

Tarımsal kalkınmada modern araçların desteğine duyulan ihtiyaç, bu dönemde tetikleyici rol oynamıştır.

Yabancı sanayiciler 1952 yılında Türkiye’de yatırım yapmayı karlı görmüşlerdir. Böylece yerli sanayiciler ile ortaklık sözleşmesi imzalamak için karşılıklı temaslar yoğunluk kazanmıştır.

2. TÜRK WİLLYS OVERLAND-TUZLA JEEP MONTAJ FABRİKASI NEJAT- FERRUH VERDİ- KARDEŞLER-ŞUBAT 1954

Ford’un ardından, üretim ve montaj çalışmaları, traktör ve uçak üzerine de yoğunlaşmıştır. Jeep’ler II. Dünya Savaşı Sonrası’nda hibe olarak Türkiye’ye verilmiştir. 1950’lerden sonra Türkiye’de Jeep kullanımı revaçta olmuştur.

Nejat ve Ferruh Verdi kardeşlerin çabası sonucu 1954'te Amerikalılar bu araçların Türkiye’de montajına izin vermişlerdir.

Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu ile kurulan Türk Willys Overland Tuzla Jeep Montaj Fabrikası'nda Şubat 1956’da üretime başlandı. Amerikalılar 7 milyon liraya mal olan fabrika sermayesinin yüzde 25’ine sahiplerdi. Başlangıçta yerlilik oranı %2 olan Jeep’lerin montajı dışarıdan gelen parçalar ile yapılmaktaydı. 20 yılda bu oran %60’a ulaşacaktır. Jeep, artık Türkiye’de çok kanıksanmıştır.

Bu arada Büssing marka kamyonlar da bu fabrika üretilmiştir. Fabrika daha sonra askeriyeye devredildi[2].

3. TOE TÜRK OTOMOTİV ENDÜSTRİSİ A.Ş./FEDERAL TÜRK KAMYONLARI A.Ş. ÇAYIROVA/GEBZE 1955

1955’te ise ticari kamyonet üretimi önem kazanmıştır. 1955 yılında kurulan Federal Türk Kamyonları A.Ş. tamamı Türk işçisinden oluşan ekibi ile Çayırova’da Federal markası ile kamyon montajı ve imalatını başlatmıştır.

[3]

 4. MİNNEAPOLİS-MOLİNE TÜRK TRAKTÖR VE TARIM MAKİNELERİ- 4 MART 1956

Ağırlıklı olarak tarımsal sanayinin gelişimi için yapılan uğraşlar sonucu 1956 yılında Minneapolis-Moline Türk Traktör ve Tarım Makineleri kurularak faaliyete geçti. Ardından Türk Hava Kurumu tarafından Türkiye’nin ilk uçak motor fabrikası kuruldu. Yine bu tesis, traktör ve tarımsal makinelerin üretimi için Mekanik ve Kimyasal Sanayi Anonim şirketine bırakılmıştır.

5. NOBEL 200 MODELİ (FULDAMOBİL)- ŞİŞLİ/İSTANBUL 1958

1958 yılında İstanbul Şişli'de ilk Türk otomobili olan Nobel 200 modeli, Fuldamobil lisansı ile üretilmeye başlandı[4]. Burada üç yıl boyunca üretim yapılmıştır.

6. OTOSAN 1959

Sanayici Vehbi Koç yerli otomobil üretmek için heyecan duymaktaydı. 1928 yılında Ford ürünlerinin Ankara bayisi olan Koç, II. Dünya Savaşı'ndan sonra da  Fiat marka traktörlerinin Türkiye'de üretimi için İtalyanlar ile işbirliğine gitmiştir.

1959 yılında Ford Motor Company ve Koç grubu girişimiyle Otosan kurulmuş ve otomobil üretiminin işaret fişeği ateşlenmiştir[5].

1960 yılında tamamen Türk işçisi ile Otosan fabrikasında günde 4 adet Ford Consul (İstanbul) otomobil ile 8 adet Ford Thames kamyon üretimine geçmiştir. 1961'de buna Ford Thames Trader minibüs üretimi de eklendi.

 1963-1965 yılları arasında da 240 adet Ford Taunus 17M station wagon otomobil montajı yapılmıştır.  1967 yılında da ise hafif ticari araç Ford Transit üretimine başlanmıştır. Bu konu ikinci bölümde detaylı olarak işlenecektir.

Sonuç

Bu çalışmada 1927-1960 yılları arasında Türk Otomotiv sanayinin doğum sancılarına tanık olmaktayız. Yine de Türkiye’nin her sınıftan araç üretme çabalarını görece dikkat çekici bulmaktayız. Böylelikle Türkiye’nin otomotiv macerasının tarihi eşiklerini anlayabiliyoruz. Kalın sağlıcakla..