~~Saruhan’da Eşkıya Hareketleri
Devlet-i Ali Osmanlı, Avusturya ile savaş halindedir. Üstelik aynı zamanda İran’la da savaşa girilmiştir. Devrin Sadrazamı, Kalenderoğlu Mehmet Paşayı sefere çağırır, fakat o çeşitli bahaneler uydurur, savaşa katılmaz ve isyan eder. Kalenderoğlu haydudu 1603 yılından itibaren eşkıyalığa başlar ve bundan sonra Manisa ile de yolları çakışır.
Dünya düzenindeki yeni gelişmeler, iktisadi hayatın yeniden şekillenmesi, harp sanatındaki gelişmelerin de yansımaları, askeri olduğu kadar Osmanlı sosyal ve iktisadi hayatını da etkilemiş, kişilerin düzenleri ve gelirleri bozulmuş, bu gelişmelerin sonucunda da insanlar nizami olmayan çözüm arayışlarına başvurmuşlardır. Bu devir Celali İsyanlarının yoğun yaşandığı bir zaman dilimidir. Rumeli’de ve Anadolu’daki bu iki savaş hâli sırasında eşkıyalık almış başını yürümüştür. Öncesinde Karayazıcı isyanı meydana gelmiş, Kalenderoğlu Karayazıcının yanında yer almıştır. Sonrasında, güneyde Canbuladoğulları ve İç ve Batı Anadolu’da Kalenderoğlu isyanları en tehlikeli ve zararlı şekilde ileri boyutlara ulaşmıştır.
Avusturya ile olan savaşa gitmeyen birçok sipahi Anadolu’da eşkıyanın arasına karışmıştır. Ayrıca birçok dirlik sahibinin haksız yere dirliğinin elinden alınıp başkalarına verilmesi de huzuru bozmuştur. Hükümet yol kesen, köyleri haraca bağlayan bu sipahi ve eşkıyaların yaptıklarını önleyememiş bunları affederek, çareyi mansıp-mevki ve dirlikler vererek ve ödüllendirerek çözmeye çalışmıştır.
Hükümet Paşaların emrine verilen bu eşkıyalar bir türlü uslu durmayıp yine bildiklerini okumuştur. Bu zamanda Saruhan Sancağında da eşkıyalar çoğalmıştı. Bunların içinde en ünlüleri Sipahi Şeytanoğlu, İnegöllüoğlu ve Kara Sefer’di. Bu eşkıyalar bir türlü temizlenip yok edilemiyordu. Kalenderoğlu’nun başkanlığında çapulcular ise Ankara, Bolu, Geyve civarlarını yakıp yıkmış ve Manisa üzerine doğru geliyorlardı. Manisalılar, tedbir olarak şehrin etrafına sur bile çektiler. Devlet, Eşkıya üzerine ordu gönderdi. Nif üzerinde yapılan savaşta Kalenderoğlu, Devletin askeri güçlerini yendi(1607). Devletin paşaları mağlup olunca, Manisalılar şehrin yağmalanmaması ve yakılmaması için ricaya gittiler. Kalenderoğlu, Manisa Ayan ve Eşrafıyla 40 bin akçe ödenmesi karşılığında anlaşma yaptı ve şehre girmedi. O yıl ülkede kıtlık olmuş, veba salgını çıkmış, birçok insan ölmüştü. Bu şartlar altında Kalenderoğlu’na zar zor o meblağ temin edilip ödendi. Eşkıya şehre girmemiş, şehrin dışında konaklamış fakat etraftaki köy ve tımarları yine yağmalamıştı.
Eşkıyanın hüküm sürdüğü bu zamanda 1606 yılında Kuyucu Murat Paşa Sadrazam oldu ve Canbulad üzerine hareket etti. Eşkıyaların birleşip güçlenmemesi için Kalenderoğlu’na Ankara Sancağı idaresi verildi(1607). Memleketi Ankara’ya tayin edilen Kalenderoğlu, Saruhan’dan itibaren yol üzerindeki her yeri talan edip, yağmalayarak Ankara’ya gitti. Fakat birçok kimsenin yapamadığını Ankara Kadısı Vildanzade Ahmet Efendi yaptı.” Sen şehre yönetici olarak tayin olundun. Sıfatın yönetici olsa da vasfın ve görünüşün Celali’dir. Ahalinin gözü sizden korktu, şehre girseniz yakıp yıkarsınız .”(1)dedi ve Kalenderoğlu’na karşı koyarak ve şehre almadı. Bu sırada Kastamonu Sancakbeyi’nin imdada yetişmesi üzerine Kalenderoğlu kuşatmayı kaldırdı, Bursa tarafına gitti ve Bursa’yı yağma etti.
Kalenderoğlu Aydın, Manisa, Bursa, Isparta, Karaman taraflarını ele geçirmiş ve soymuştu. Murat Paşa’yı’ da yenerse Anadolu’nun kendi eline geçeceğini ve oranın hâkimi olacağını düşünüyordu. İçel eşkıyası Muslı Çavış’a yazdığı mektupta bunu açıkça beyan ediyordu. Fakat Göksün Yaylasında 1608 yılında Kuyucu Murat Paşa, Kalenderoğlu’nu mağlup etti ve eşkıya Kalenderoğlu kaçarak İran’a sığındı. Kısa bir süre sonra orada öldü.
Bizler, İyisi ve kötüsüyle tarihimizi bilmek gerektiğini düşünmekteyiz. Bu konuya farklı bir yönden suhte hareketi olarak devam edeceğiz.
Celil Altınbilek 18.07.2018
M.Çağatay Uluçay. 17. Asırda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri. Manisa Halkevi Yayını. İst. 1944