~~Büyük Türk Hakanlığı
Karahanlılar, ata topraklarımız Maveraünnehir ve DoğuTürkistan’da (Orta Asya’da) 840 ila 1212 yılları arasında hüküm süren ve batıya doğru göç eden önemli bir Türk Hanedanlığıdır. Karahanlı’lar ismi bu devlete 19. Yy. da verilmiştir. Bu büyük Türk Devleti tarihte, aynı zamanda TÜRK HAKANLIĞI diye güzel bir isimle bilinmiştir. Bu devlet Türk Tarihi için önemli bir dönüm noktası olmuştur.
Karahanlı Devleti’nin kökleri konusunda çeşitli fikirler ortaya atılmaktadır. Devletin kurucu boyu Karluk sahasındaki Türklerdir. Kurucularının Yağma, Çiğil, Karluk, Uygur, Türkmen, Göktürk gibi boylar olduğu söylenir. Birçok Türk boyunu içinde barındıran devlette Uygur ve Yağma boylarının idarede ve yoğunlukta olduğu görülmektedir.
Karahanlılar’ın kuruluşuna doğru, Orta Asya’da hüküm sürmekte olan Uygur Devleti zayıflamış, iç çekişmelere maruz kalmıştı. Kırgız hücumları ile de 840 yılında devletin yıkılmasını tamamladı. Bu zamanlarda Karluk toprakları üzerindeki, Arslan Kara Han ünvanını alacak olan ve Göktürk Hakanlığının asil Aşina Soyu’nun varisi olduğunu iddia eden bu Kaan, kadar dağınık ve ayrı halde yaşayan ve çoğu zaman birbirleri ile mücadele edip güç kaybeden Türk boylarını birleştirdi ve liderliğini ilan ederek yeni bir devletin temellerini attı. Karahanlı Hükümdarları Kara, Buğra ve İlik ünvanlarıyla da anılmışlardır. Karahanlı Devleti iki merkezli idi. Ana merkez Doğu Karahanlı’lar olup başkent Balasagun idi. Ona bağlı olan Batı Karahanlı Devletinin merkezi Kaşgar idi ve İlk Karahanlı Hükümdarı, Devleti oğulları arasında ikiye ayırarak paylaştırdı. Daha sonra Batı Karahanlı Devletinde amcasının tahtını ele geçirecek olan Satuk Buğra Han, tarihteki ilk Müslüman Türk Devletinin temellerini atacaktı.
Müslüman bir devlet olan Samaniler Fars dili ve geleneklerine tabi bir devlet anlayışında olmasına rağmen geniş bir inanç ve fikriyata sahip idiler. Karahanlı’larla komşu olup devamlı mücadele halinde bulunuyorlardı. Samani topraklarında bulunan İmam el-Mâturîdî ile Türk Hakanlığı’nın ilk Müslüman atası, Satuk Buğra Han aynı devirlerde yaşamıştır. Samani Şehzadesi ve yanındaki âlim ve sufiler Karahanlı Devletine sığınmış ve Buğra Han’la irtibat halinde bulunarak ve ona tesir ederek Müslüman olmasını sağladıkları rivayet edilmektedir.
Satuk Buğra Han’nın hayatı ve Müslüman oluşu hakkında tarihi deliller bulunmamakta, hakkında efsanevi ve menkıbevi şeyler anlatılmaktadır. Bir Arap tarihçi, rüyasında gökten inen bir kişi tarafından kendisine Türkçe olarak, “Müslüman ol ki dünya ve âhirette selâmet bulasın” dediğini, bu sözler üzerine rüyasında İslâmiyet’i kabul ettiğini ve sabah olunca Müslüman olduğunu herkese açıkladığını kaydeder.
Dünya tarihinin seyrini değiştirecek hadise Türklerin Müslüman olmasıdır. Türk milletinin eski destanlarından çizgiler barındıran, Satuk Buğra Han Destanında yüceltici ve efsanevi bir özellikler göze çarpar, bu destandan bahsedelim: Peygamberimiz Miraç esnasında diğer Peygamberler arasında birini görür ve tanıyamaz, Cebrail’e onun kim olduğunu sorar, cevap olarak Bu kişi Peygamber değildir, ancak sizden üç yüz yıl sonra yeryüzüne inecek ve sizin dininizi Türkistan’da yayacaktır, der. Bunun üzerine Hz. Peygamber çok sevinir ve ona dua eder. Buğra Han dünyaya geleceği zaman olağan üstü tabiat olayları meydana gelir. On iki yaşına geldiğinde kırk arkadaşı ile ava çıkar. Bir tavşanı kovalar. Kovaladığı tavşan bir müddet sonra şekil değiştirir ve bir ihtiyar kılığına girer. Bu zat Hızır’dır, ona nasihatler ve öğütler verir. O, Amcasından hükümdarlığı alır ve Kaan olur. Adalet ve merhamet ile ülkeyi yönetir, İslam’ı yayar.
Karahanlılar döneminde siyasi alanda olduğu kadar Türk fikir, sanat ve edebiyat alanında önemli gelişmeler kaydedilmiştir.. Divanü Lugati’t-Türk ‘ü yazan Mahmut bu şehirdendir. Tavgaç Ulug Bugra Kara Han’a, Kutadgu Bilig’i sunan, Balasagunlu Yusuf, hükümdardan Has Haciplik unvanını almıştır. Devletin başşehri olan Kaşgar, islamî dönemde siyaset ve idarenin yanı sıra aynı zamanda önemli bir kültür merkezi olmuştur
Celil Altınbilek 28.01.2018