Türk Alimlerinin Günlükleri - 5 : Kutadgu Bilig'ten 'Bilgi' Üzerine Seçmeler

~~“Yıl dört yüz altmış ikiydi
 Bu sözleri yazdım, kitap bitti

Aklımın yettiği sözleri yazdım
 Okusun akıllı, payını alsın

Hangi yoldan ve nasıl yürüyeceğini
 Deyiverdim, sen sağlam at temelini

Bu hem din hem de dünya yolu
 Bu yolda yürü, yolda azma ey ulu

Eğer dünyayı istiyorsan yolu işte
 Eğer ahireti istiyorsan işte izi bu…”

Duaları kabul olmuştu âlimin. Sonunda, doğduğu yerde, Balasagun’da yazmaya başladığı kitabını Kaşgar ilinde tamamlamıştı. Şimdiyse bu değerli eser, Meşrik Meliki Tavgaç Buğra Han huzuruna sunulmayı bekliyordu. Türklerin İslâmiyet’i kabulünden sonra yazılan bu ilk kitap; “Kutadgu Bilig”, bir siyasetnameydi. Yusuf Has Hacib, Uygur Türkçesiyle yazdığı kutlu bilgilerini, dört farklı karakter üzerinden işlemiş ve mesnevî tarzında kaleme almıştı. Adalet, devlet, akıl ve kanaat esaslarına göre oluşturulan kitapta, hakanın devleti nasıl yöneteceği, yöneten ve yönetilenlerin haklarının yanında adil bir paylaşımın nasıl olacağı ve insanın ideal ahlâkı anlatılır, bu konularda öğütler verilir. O halde biz de bu öğütler deryasından faydalanalım: 

“Bir olan Tanrı adıyla söze başladım
 Yaratan, yetiştiren, göçüren Tanrım…

Tanrı insanı yarattı, seçip yükseltti
 Ona bilgi, erdem, akıl ve anlayış verdi.

Ona hem gönül verdi hem açtı dilini
 Hem alçak gönüllülük, hem biçim hem hareket verdi.

Verdiği bilgiyle insan yüceldi bugün
 Anlayış verdi ve çözüldü düğüm

Tanrı kime akıl, bilgi verirse
 Onun eli uzanır birçok iyiliğe

Bilgiyi büyük bil, anlayışı ulu
 Bu ikisi yüceltir seçkin kulu

Bu söze tanık geldi işte şu söz
İşit bunu, sözü tam burada kes

Anlayış nerede olsa ululuk bulur
 Bilgi kimde olursa büyük o olur.

Anlayışlı anlar, bilgili bilir
 Bilen, anlayan dileğine erişir.

Bilginin anlamını öğren, bak ne der
 Bilgili olandan hastalık gider

Bilgisiz kişiyi hastalık bulur
 Tedavi edilmezse, kişi tez ölür

Ey bilgisiz, hastalığını söyle
 Bilgisizliğin ilâcı ne ey bilge

Anlayış bir yulardır; onu tutabilenler
 Bin türlü arzuya, dileğe ererler

Anlayış insana yarar getirir
 Bilgiden ötürü insan yücelir

Anlayışla işle bütün işlerini
 Bilgiyle koru elindekini

Ey büyük bilge, dileğim söyleşmek
 Bilgi ve akıldan söz etmek

Akıl karanlık gecede bir meş'ale gibidir
 Bilgi seni aydınlatan ışıktır

İnsan akılla değer bulur, yücelir
 Bu ikisiyle saygınlık kazanır

Miski gizlersen, kokusundan belli olur
 Bilgiyi gizlesen, dilin ayarından belli olur.

Akıllı kişinin eşi yine aklı
Bilgisiz kişinin sövgüdür adı

Akıllı kişi öfkeyi kendinden uzaklaştırır
 Bilgili bey öfkelenmez iyi ad alır

Pişman olur öfkeyle iş yapan
 Yanılır öfkeyle kalkan insan

İyi tavırla uyumlu olmak gerek
 Ay gün de doğsa beyin uyumlu olması gerek

İyi huylu olmalı bey hem alçak gönüllü
 Akıllı olmalı hem de bilgili”

“Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, çev. Ayşegül Çakan, İstanbul 2015, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, sf. 7-46,477” kitabından alıntı yapılmıştır.