Sart Antik Kentindeki Artemis Tapınağı

SARDES ANTİK KENTİNDEKİ ARTEMİS’İN  ANLAMI NE DEMEKTİR  ,  NERDEN GELMEKTEDİR ?

Artemis Yunan  Mitolojisine göre ;  Leto ve Zeus’un kızı  Apollon’un kız kardeşidir.Efes’te doğduğu bilinen Artemis’in ismi Apollon’un ismi gibi yunanca değildir.Dokunulmamış , bozulmamış  anlamına gelen   “artemes “  sözcüğünün türemesinden Artemis’in ortaya çıktığı düşünülebilir.

Deloslu Apollo’a övgüde  şöyle denir :

Selam sana Ey Ulu Leto bu parlak çocukların anası mutlu ana.

Sensin Kral Apollon’u , Okçu Artemis’i doğuran .

Kayalı Delosta doğurduydun oğlunu ,

Vermiştin sırtını koca dağa Kynthos’un  sarp eteklerine

Kızını Ortygie’de doğurduydun

İnopos akıntılarının orda

Bir Fenike ağacının dibinde

Bu metinden de anlaşıldığına göre ;  Leto önce Apollon’u  Delos’ta ,  sonra Artemis’i  Ortgie ya da Ortygiada doğurmuştur.

     Artemis  için ok ve yay  anlamları da  nitelendirilir.Çünkü Artemis’in yayını sadece avlanmak için değil , kardeşi  Apollon  gibi  insanları cezalandırmak  ve öldürmek için  de kullanır. Örneğin bugün Manisadaki Niobe’nin çocuklarını Artemis oklarıyla  öldürmüştür.

   Efsanelerde Artemis  doğa güçlerine sahip  özellikle de hayvanları elinde tutan  PotniaTheron  olarak gösterilmiştir.Ama daha çok Artemis’te bakireli ve hayvancılık özellikleri vardır. Özellikle Yunan mitolojisine baktığımızda Apollon Güneşle bağlantılıyken Artemis Ayla bağlantılıdır.Tanrıça Artemis gökte “selene”  yeryüzünde “Artemis”  yer altında ise ;  “Hekate” ile bir tutulmaktadır.

Artemis yunan kentlerinin hemen hepsinde tapılan bir tanrıydı.Fakat ikincil bir tanrı olarak görülmekteydi.Anadoluda bulunan yunanlılar için ayrı bir önem taşımaktaydı.Bu yüzden Efes’te onuruna bir tapınak inşa edildi.M.Ö 550 yılında  Lidya Kralı Krezus (Karun)  tarafından verilen bir emirle  Artemis için yaptırılmıştır.Giritli mimarlar tarafından inşa edilen tapınağa Krezus finansal destek sağlamıştır.Bu tapınak Dünya’nın yedi harikasından biridir.Efeste Artemis doğurganlık Tanrıçası olarak bilinmektedir.Anadoluda   Kibeleyle özdeşleştirilmiştir.

Hellenistik  Devrin  En Büyük İon Tarzı Tapınaklarından Birisi Olan Sardes Artemis  (Sardeis  Artemision  )Tapınağı

     Dünyada İon tarzı dördüncü büyük tapınak olan Sardes  Artemis Tapınağı  Lidya Sarayı’nın  bulunduğu  akropolis’in batısında kurulmuştur.Tmolos   (Bozdağ)  hemen aşağısında  “altın akan nehir”  Paktolos’un akıp  geçtiği vadide  uzun sütunlarıyla  görkemli bir şekilde  tarihe tanıklık etmektedir.

     Yapımı  M.S 3. Yüzyılda  bitirilen tapınak iki kısımdan oluşur. Arkeologlara göre ; doğu yandaki kısım Zeus’a  ,   Batı yandaki kısım  ise Artemis ‘e ayrılmıştır.İç kısımdaki kutsal yerlere giriş bölümlerinin karşısında sekiz sutun , yan kanallar boyunca 20 sütun vardır. İon tarzı sütunların yüksekliği 18 metreyi bulmaktadır. Üzerlerindeki taş bloklar 20  ton kadar ağırlığındadır. Doğu taraftaki sütunlar daha iyi durumdadır.Bunların çoğu  deprem ve sel felaketlerinden sonra Romalılar tarafından yerlerine konulmuşlardır.

    Artemis Tapınağının özelliği  ,  tapınağın  batı kısmında  kuzey  duvarının  iç yüzeyindeki  bir yazıtla ortaya çıkmaktadır.Yunanca bu yazıt , tanrıçanın  Mnesimadeas  isimli bir kişiye  taşınmaz  mal üstüne  kredi /ipotek verdiği  bu  tapınağın  bir banka gibi kullanıldığını göstermektedir.Bu Antik Sardes’in niteliklerine uygun bir işlevdir.

     Romalılar zamanında  onarılan tapınağın  içindeki  iki kutsal yer imparatorların    dini töreni için kullanılmıştır. Bu kısımlarda büyük heykeller vardır. Doğu kısma yani Zeus’a ait olduğu kısma ; AntoninusPius’a ait heykeller konulmuştur. Batıdaki kısma Artemis’in olduğu kısma  Antoninus’un karısı  AnniaGaleriaFaustinaya ait heykeller konulmuştur.Fasutina öldükten sonra kocası onu Tanrıça derecesine kadar yükseltmiştir. Faustina’ya ait heykelin başı halen İngilterede  British Museumdadır.