NECATİ FURKAN AKSUT YAZDI: BİZANS MI DOĞU ROMA MI?

          Dünya ilginç bir döneme girdi. Doğru bildiklerimizin yanlış, tartışmaya yer bırakmayacak şekilde yanlış olduklarının da doğru olduğuna tanık oluyoruz. Dünya’nın yuvarlak olduğundan tutunda Roma İmparatorluğu’nun Bizans olması deyin her alanda düalizmi yani ikili yapıyı görüyoruz, yaşıyoruz ve tartışıyoruz.

          Persler ile Yunanlılar arasında asırlar süren kanlı harpler zamanında İtalya’da küçük bir köy halinde ortaya çıktı Roma. Uzun yıllar boyunca güçlendi nihayetinde büyüyen imparatorluğun sınırları İstanbul ve Anadolu topraklarına kadar ulaştı. M.S. 395 senesinde Roma İmparatoru 1. Theodos ölürken ülkesini iki oğlu arasında paylaştırmış, bir oğlu Arcadius başkenti Konstantiniyye olmak üzere Doğu’nun İmparatoru diğer oğlu Honorius’da başkenti Milano olmak üzere Batı’nın İmparatoru olmuştu. İki imparatorluk siyasi olarak değilse de isim, kültür ve tarihi bakımından aynı devletti yani Roma İmparatorluğuydu. Ancak bu bölünmenin ardından 100 sene dahi geçmeden (M.S.476)İmparatorluğun batı kısmı yıkıldı. Doğu kısmı ise 1453 senesine kadar ayakta kalmayı başardı ve 1453 senesine kadar Roma İmparatorluğu denmişti. Diğer bir değişle kuruluşundan yıkılışına kadar Roma hep Roma’ydı. Ne Doğu Roma nede Bizans gibi adlandırmaları yoktu. İster krallık yönetimi, ister cumhuriyet yönetimi, isterse de imparatorluk yönetimi altında olsun Roma’yı oluşturan insanlar kendilerine hep Romalı olarak bildi o şekilde tanımladı.

          Peki, nereden çıktı bu Byzantıum yani Bizans ismi? Bu isimlendirmenin ilk kez 16. Yüzyılın Alman Tarihçisi Hıeronymus Wolffıus tarafından 1557 yılında yazdığı Corpus Historiae Byzantinae kitabında kullanıldığını görüyoruz. Wolffıus’un Roma İmparatorluğunun idari açıdan ikiye ayrılmasından yola çıkarak imparatorluğun doğuda kalan kısmını tanımlamak üzere literatüre kattığı bir isimdir Bizans. Bu kelimenin kullanılmasının amacı da araştırmacıların 2200 yılı aşkın bir süre Akdeniz coğrafyasında varlığını sürdüren dilini ve dinini değiştirmesiyle ortaya çıkan yeni ve siyasi kültürel yapıyı daha rahat ve kolay anlayabilmeleri için iddia edildi. Ancak Doğu Roma dersek bunu çok daha rahat ifade edemez miydik? Üstelik hiçbir Romalı Bizans kelimesini bilmemiş ve kendileri için böyle bir tanımlama kullanmamıştı. Onlar ülkelerinin yıkıldığı 1453 yılına kadar Roma İmparatorluğunda yaşayan Romalılardı yani Müslümanların tabiri ile Rumlardı. Ölürken birgün Bizanslı olarak anılacaklarını bilseler herhalde çok şaşırırlardı. Israrla Bizans isminin kullanılmasının sebebi Avrupa’nın tarih boyunca kurabildiği en büyük İmparatorluk olan Roma’nın Müslümanlar tarafından yıkılmasının kendilerine yedirememelerinden olabilir miydi? 1500’lü yılların Alman Haçlı fikir yapısına bakılacak olursa bu kulağa hiçte mantıksız gelmiyor. Zira Roma Avrupalılar için ebedi bir devletti. Osmanlı kaynaklarında da Bizans kelimesi geçmiyor. Ecdadımız onları Rumlar yani Romalılar olarak zikrediyor lakin Cumhuriyetten sonra bizde Avrupalıların peşine takılarak Rum yani Roma demek yerine Bizans ya da Bizanslı kelimesini yaygın olarak kullanmaya başladık. Esasen Roma halkına ekseriyetle Rum dememize rağmen İmparatorluğun adına Bizans dedik sanırsak bunun Cüneyt Arkın’ın filmlerinin de katkısı oldu. Peki, nereden geliyor bu Bizans kelimesi? Esasen bu kelime Wolffıus’ un kendi uydurduğu bir kelime değildir. Daha geriye gidelim.

          Günümüz adıyla İstanbul olarak bildiğimiz şehre bilinen tarihte gelen ilk yerleşimciler M.Ö 667’de Antik Yunanistan’ın başkenti Megara’dan gelen Yunanlı yerleşimcilerdi. Burada bir koloni kurarak bu koloniye Kralları Byzas şerefine Byzas ’ın şehri anlamına gelen Byzantıon adını verdiler. Hıeronymus Wolffıus ’da Bizans ismini işte tamda buradan almıştı. Ardından M.S 330 senesinde yani Roma ikiye bölünmeden önce Roma İmparatoru 1. Konstantin tarafından bu şehir Roma İmparatorluğunun başkenti ilan edildi. Şehrin ismi de Yeni Roma anlamına gelen Nova Roma olarak anıldı. Lakin bu isim fazla benimsenmeyerek İmparatorun ölümünün ardından M.S 337’de Konstantin’in Şehri anlamına gelen Konstantinopolis olarak anılmaya başlandı. Ve İmparatorluğun yıkılışına kadar yani 1453 yılına kadar Konstantinapol ya da Stanpol olarak kaldı. Müslüman Türklerin feth ederek yıktığı başkentinin Osmanlı’da birçok adı bulunmaktaydı. Resmi olarak Konstantiniyye isiyle devam etmiş ve halk arasında en çok rağbet gören isim ise Huzur Şehri anlamına gelen Dersaadet ve Büyük Dergâh anlamına gelen Asıtane olmuştur. Cumhuriyetten sonra Şehrin resmi isminin Rum dilinde Stanbol’un Türkçe karşılığı olan İstanbul olması kararlaştırıldı. Sonuç olarak tarihte daima tek bir Roma İmparatorluğu mevcuttu Bizans kelimesi Doğu Roma’yı ifade etmek için kullanılan oldukça gereksiz ve uydurma bir kelimedir. Bunun yerine Doğu Roma kelimesinin kullanmasının daha yerinde ve doğru bir ifade olduğu kanaatindeyim. Ayrıca günümüzde Roma tarihinin Doğu ve Batı olarak ayırmadan bir bütün olarak incelenmesi gerektiğini savunan birçok tarihçilerde mevcuttur. 

NECATİ FURKAN AKSUT