Modern Avrupa eğitimi ve icazet sistemi

Bir okulu, bir öğrenimi başarıyla tamamlamanın en önemli göstergesi diplomadır. Herhangi bir iş, sanat veya meslek dalında yetkin olabilmenin ilk şartı bugün diploma olarak adlandırdığımız bu resmi belgelere sahip olmaktır. Peki diplomaların aslının Osmanlı’daki icazetnamelere dayandığını ve bu sistemin bir eğitim modeline temel oluşturduğunu biliyor muyuz?

Koleksiyoner Enver Beşinci’nin 20 yıllık titiz emeğiyle hazırlanan “Osmanlı’dan Günümüze, İcazetten Diplomaya” adlı çalışma, Osmanlı’daki icazet kültürünün tanımına, kapsama alanına ve en önemlisi eğitim tarihimize ışık tutuyor. Bugün dini eğitimde, “Hat” başta olmak üzere geleneksel sanatlarda yapılan törenlerle ayakta tutulmaya çalışılan icazetname kültürü Osmanlı döneminde hemen her uzmanlık alanında işin ehline verilen önemli belgelerdi. Uzun yıllar Prof. Dr. Fuat Sezgin ile çalışan Beşinci, icazetnamelerin bugün Avrupa’daki modern eğitim sisteminin temelini oluşturduğunu söylüyor. Peki Osmanlı’da icazetnameler, mülazemet ruusları, şehadatnameler ve tasdiknameler nasıl dağıtılıyordu? Kapsamı neydi ve eğitim sisteminin köklerine dair ne gibi ipuçlarına sahipti? Beşinci ile kitabı vesilesiyle buluştuk ve bir eğitim arkeolojisine çıktık…

İcazetnameler üzerine bir koleksiyon yapma süreciniz nasıl başladı?

Burada 20 yıllık bir emek var. Koleksiyonerlik Türkiye’de üzerinde hayli emek sarf edilmesi gereken bir konu. Kazanımlarını yaşayarak gördüm. Eğitim tarihimiz içerisinden ne büyük ne kıymetli işler yapıldığını görmek istedim. Eğitim tarihinde “okul belgesi” diye adlandırdığımız, bugün diploma adı verilen belgeler üzerinde yoğunlaştım. Dolayısıyla bunların benim yaşamımdaki sancılı ve keyifli dönemi, bir yönüyle iç içe doğumları beraberinde getirdi.

Nasıl bir çalışma yaptınız peki?

İcazetnameleri, mülazemet ruuslarını, tasdiknameleri farklı illerde yaşayan dostlarımın aracılığıyla araştırmaya başladım. Bir kişiye ait okul belgesini toplamak sadece o kişinin eğitim düzeyini tarif eder. Birden fazla belgeyi derleyip toparlamak, tasnif etmek ise kültür tarihimiz açısından önemlidir. Bunları kültür hayatımıza katkısı olması açısından geleceğe taşıyabilmek önemlidir. Eğitim tarihinde nelerin yapıldığını diplomalardan, şehadatnamelerden, mülazemet ruuslarından okumak mümkün. Önemli olan tüm bunlardan yola çıkarak tarihimizden nasıl ilham alabiliriz sorusunun cevabı.Kitabımın buna hizmet edebileceğini düşünüyorum. Bu yönüyle mutluyum.

 

DAYANDIĞI KÜLTÜR ÇOK SAĞLAM

Bu icazetnamelerin kapsamında da bahsedebilir misiniz? Hangi alanlarda veriliyor?

İcazetnameler, ilk yazılı diploma belgesidir. Yapılan tahsilin yazılı metne dönüşmesidir. İslam kültüründe, zaman içerisinde farklı alanlarda değişim gösterdi. Bugün icazet, genel olarak dini eğitimlerde kullanılan bir ifade. Halbuki bugün dini eğitimde olan şeyin, geçmiş kültürümüzde her alanda olduğunu görüyoruz. Astronomiden tıbba ve ekonomiye kadar icazetin verildiğini belgeleriyle ortaya koyuyoruz.

Çok önemli konudur; icazetnamelerin Osmanlı’nın en önemli kurumlarından biri olan tıbbiyede, Modern Avrupa usulü okul bitirme belgesi olarak diploma olarak değil icazetname olarak verilir. Bu da bize icazetnamenin dayandığı kültürün ne kadar sağlam olduğun gösteriyor. Esnaflara da icazet verildiğine dair bilgilere ulaştım; belgeleri araştırma aşamasındayım.

 

Osmanlı’dan günümüzde dediğiniz zaman geniş bir tarih aralığını kapsıyor. Geçmişi ne zamana kadar dayanıyor diyebiliriz?

Burada Prof. Dr. Fuat Sezgin hocamızı rahmetle anmalıyım. Kendisinden çok istifade ettim. Elimizdeki belgeleri değerlendirme safhasında diplomanın İslam kültüründe icazetnameden türediğini, evrelerini aşarak bugünkü diploma haline geldiğini öğrendik. Böyle baktığınız zaman diplomalar Resulullah Efendimiz tarihine kadar geçmişi olan belgelerdir. Benim koleksiyonumda kitapta yer alan en eski eserim 17.yüzyıldan başlıyor. 21.yüzyıla kadar devam eden, 3 asırlık dönemi kapsıyor.

Araştırmalarınızda rastladığınız ilginç şeyler oldu mu?

Benim açımdan çok dikkat çeken olay şu, ABD’li bir araştırmacı ve şarkiyatçı George Makdisi, Fuat Sezgin ile aynı noktada buluşur. Bu belgelerdeki ruusların, tasdiknamelerin ve o günkü diplomaların icazetten ilhamla eğitim tarihine ışık tuttuklarını söylüyorlar. Ben tarihçi veya akademisyen değilim. Ancak bir koleksiyoner gözüyle yaptığım araştırmada iki tane çok önemli bilim adamının, icazetnameyle başlayan sürecin bugünkü Modern Avrupa eğitim sisteminin temeli olduğunu söylemesi çok önemlidir. Medreselerde verilen icazetnamelerin bugünkü kolejleri, kolejlerin de üniversiteleri doğurduğunu vurgularlar. Makdisi, şöyle bir tabirde bulunuyor: “Müslümanların medrese usulü, Endülüs yoluyla İspanya’ya, oradan da Avrupa’ya kolej şekliyle aktarılmış ve bugünkü üniversitelere evrilmiştir.”

Yani bugün Türkiye ve Avrupa’da kabul gören “modern eğitim sistemi” olarak adlandırılan modelin temelini buna dayandırabilir miyiz? Bu araştırmalar bizi bu sonuca götürür mü?

Evet. Bilim tarihçileri geçmişteki bilimin bugüne nasıl ulaştıklarına dair çalışma yaparlar. Fuat Sezgin, 96 yıllık ömrünün önemli kısmını bu işle geçirdi. Bugün modern üniversitelerde “kürsü” diye adlandırılan birimlerin, aslında İslam kültüründeki ve Bağdat medreselerindeki camilerin içerisinde bölüm bölüm, sütunların etrafındaki halkalar şekliyle oluşturulan ders halkalarıyla başladığını ve bugüne ulaştığını söyler. Koleksiyonerlik serüvenimdeki araştırmalarda elde ettiğim tüm bu bilgiler de bunu doğrular nitelikte.

 

Eğitim tarihinde çığır açtık

Belgeler bir bütün oluşturduğunda çok önemli tespitler sunuyor bize. Bunlar aynı zamanda bir kültürün de temsiliyeti. Bugünden baktığımızda bu çalışmanız kültür tarihine nasıl ışık tutacak?

Fransız Devrimi ile başlayan yeni ufuklar eğitimde birçok şeyi beraberinde getirdi. Biz, eğitim tarihinde Müslümanların çığır açtıklarının altını çiziyoruz. Şunu gördük; bugünkü “Bakalorya” sistemini eğitim müfredatlarında uygulamış, bunu mülazemet ruusu olarak tescillendirmişlerdir. Osmanlı’nın eğitim sistemi tartışılabilir, eksikleri konuşulabilir ama birçok yönüyle bugünkü Avrupa modern aşağıda kalmadığını örnekleriyle görüyoruz. II. Mahmud, çocuğunu medreseye göndermeyen ailelere karşı “Çocuklarımız arzu edilen eğitim modelini alamayacaklar o nedenle ailelerin çocukları medreseye yollaması buyruğumdur” diye bir ferman yayınlar. Padişahların eğitim konusunu ne denli ciddiye aldığını görürüz.

Kaynak:https://www.yenisafak.com/hayat/modern-avrupa-egitimi-icazetsistemine-dayanir-3451702