İran'da Kazak Türklerine ait belgeler

Kazak hanlarının İran’a yaptığı seferler hakkında el yazmaları bulundu.

Kazakistanlı tarihçiler önceden belli olmayan evraklar ile Kazak hanlığının İran’a yaptığı seferlere dair değerli el yazmaları buldu. Son zamanlarda Kazak hanlığının tarihi hakkındaki  el yazmaları toplamak amacıyla bilimlik amaçlar doğrultusunda geziler yapılmaktadır. “Halk tarih dalgasında” programı ile İran ve Hindistan’ın bilimlik derneklerine arkeolojik gezilere başlanmıştır.

Şarkiyat Enstitüsünün bilim görevlisi Ğalya Kambarbekova tarihi yazmaları toplama ile bilimlik  gezilerde yer almıştır. Ğalya hanım Tehran Üniversitesi yanında yer alan Merkez kütüphanede çalışarak ve eski araştırılmamış ve çok az araştırılan Fars dilindeki yazmaları bulmuştur. Bu el yazmaları müslüman sülalenin genel tarihine dair, doğunun belli iktidarlarının hayatı ve XIII-XVII.yy. seferleri ve  XVI-XVII yy. arasında İran Türk Şah’larıyla Kazak Hanları arasında mektuplar hakkında kıymetli bilgiler vermektedir.

El yazmaları Türkistan’nın Türk soylu boyları hakkında ve Kasım, Tavekel, Esim, Jangir (Salkam Jangir)Tavke ve Jalantös Bahadür gibi Kazak hanları ve kahramanları hakkında değerli belgeler içermektedir.

“Silsilat as-salatin” eserinde Deşti Kıpçak topraklarının yerleşim genişliği hakkında belgeler de yer verilir. Belgeler üzerinde Deşt-i Kıpçak Kuzeyden Güneye doğru 600 farsaka ulaşarak, doğudan batıya doğru 1000 farsağı kapsamaktadır (bir  farsak 6 kilometreden fazla). Yani Deşt-i Kıpçak bölgesinin genişliği şimdiki Kazakistan topraklarından da büyük bir coğrafyayı kapsamaktadır.

“Tarih-i Safaya”, “Tarih-i şah İsmail” ve “Tarih-i alam ara-i şah İsmail” el yazılarında Kasım Han ordusu hakkında da belgeler vardır. Yazmada “Kasım Han’ın şehrinden, İran  Türk Şah’ının şehirlerinden uzakta yerleşmiş, oraya ancak altı ay içerisinde ulaşabilirler” diye yazılmıştır. Üstelik Kazakların müslüman-sünniler olduğunu İran tarihçiler tarafından yazılmıştır. Bunlardan başka el yazmalarda Kasım Han’ın dış görünüşünü net bir şekilde betimlemişlerdir. Han Kızılbaşlar ülkesine geldiğinde kaplan ile aslan olarak resmi betimlenmiş Şah tahtında oturmuş ve onu büyük dedesi Cengiz Han gibi heybetli giyinmiş kuşanmış ve ona çok benzemekte olduğu yazılmıştır.

Bununla birlikte müslüman elçilerle alakalı bulunan el yazmaları da değerli evraklar içerisinde olmuştur. Kazak sultanları ile hanları komşu ülkelerin iktidarlarıyla diplomatik mektuplar yazışmışlar ve bunları bu bilimlik geziler sırasında belgelerle ispatlanmaya fırsat bulunmuştur. Kazak hanlığının ispatlanan diplomatik mektup yazışmaları bu seferlerin önemli başarılarında biridir. Örneğin; İran Türk Şah’ı II Abbas’ın, Kazak hanı 1660-1661 yılları Tevke Han’a cevap mektubunda ve Hokant Han’ı Abdirahım Bey’in, Tevke Han’a yazdığı 1716-1717 yılları cevap olarak yazdığı mektupları bunun delili niteliğindedir. Bu değerli el yazmaları tarih bilimi açısında kıymeti büyüktür.

Toplanan değerli tarihi yazmalarının“Kazakistan tarihindeki özellikle de Hanlık dönemi ve aydınlarını” yeniden canlandırılmasında yardımcı olacağına umutluyuz.

Kaynak:https://bilimdili.com/arkeotarih/tarih-tarih/iranda-kazak-hanligi-doneminden-kalma-el-yazmalari-bulundu/

Çeviren: Banu Nagashbekova