GEDİZ KÖPRÜSÜ
SARUHAN BEYİN İLK ESERİ: GEDİZ KÖPRÜSÜ
26 Haziran 2018 - 14:09
GEDİZ ( SARUHAN ) KÖPRÜSÜ -MANİSA merkez
Köprü, İzmir ve Manisa’yı Akhisar, Balıkesir ve oradan Bursa ve İstanbul’a bağlayan ana karayolunun bugünkü Gediz Köprüsü Mevkii’nde yer almaktaydı. Hemen yakın çevrede inşaata elverişli taş malzemenin bulunmaması ve ova sahasında nehrin yatağını zaman zaman değiştirmesi, köprünün inşasında ahşap malzemenin tercih edilmesine neden olmuştur.
Burada ilk köprünün ne zaman inşa edildiği bilinmemektedir. Fakat konuyla ilgili en eski yazılı belgeler Saruhanoğulları Beyliği’nin ilk dönemine kadar ulaşmaktadır. Nitekim beyliğin kurucusu Saruhan Bey (ö.1345) zamanında Gediz Nehri üzerinde bir köprünün yaptırıldığı bilgisi birçok tarihi kaynaklarda mevcuttur. Ancak bu kaynaklarda, köprüyle ilgili detay nitelikte bilgiler yoktur. Örneğin, Saruhan Baba zaviyesine dair 973 (1565/6) tarihli bir vakıf belgesinde Manisa yakınında Gediz Köprüsü’ne (Döşeme veya Uzun Döşeme Mevkii’nde) temas edilmiştir (Uluçay, 1940:123). Bir diğer belgede; Gediz Nehri üzerinde Saruhan Babanın (Bey’in) yaptırdığı ahşap (tahta) köprünün tamiri ve keşfi (1220/1805) hakkında gibi genel nitelikli bilgiler verilmiştir (Uluçay, 1940:191). Keza Uluçay, başka bir eserinde, Saruhan Bey tarafından Gediz Nehri üzerinde bir köprünün yaptırıldığını tespit ettiğini kaydetmiş ve vermiş olduğu haritada da köprü yerini göstermiştir (1946:22/3).
Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgelerden buradaki köprünün birçok defa yıkıldığı, yeniden inşa ve tamir ettirildiği ve bakımının yaptırıldığı konusunda bilgilere ulaşılmıştır. Genel bir fikir vermesi bakımından bu belgelerden bazılarına aşağıda kısaca temas edilmiştir:
Belgelerden başka, Uzun çarşılı’nın verdiği bilgiye göre; Kâtip Çelebi (1609-1657), ünlü eseri Cihannüma’nın 535. sayfasında Manisa şehrinin önündeki ovada akan Gediz suyu üzerinde ağaç bir köprünün bulunduğunu kaydetmiştir (1929:72). Fransız gezgin Tournefort’un 18. yüzyıla ait bir gravüründe de, arka planda Manisa şehri ve dağına, ön planda Gediz Nehri üzerinde ahşap bir köprüye yer verilmiştir (Gravür 1). Bu gravürde, köprünün 5-6 gözlü, sağlam ve bakımlı olduğu görülür. Tournefort, köprü ayaklarının belirli bir seviyeye kadar taştan yapılmış olduğu konusunda da önemli bir ayrıntıya temas etmiştir (Tournefort, 1717:490).
Yukarıda verilen bilgi ve belgelere göre, Manisa civarında Gediz Nehri’nin üzerinde en azından 14. yüzyılın ilk yarısından 19. yüzyılın sonuna kadar bazen yıkılsa da ahşap bir köprünün mevcut olduğu, Saruhan Beyliği ve Osmanlı Devleti’nin köprünün yeniden inşası, bakımı, onarımı ve vakfı konularına gereken önemi verdiği anlaşılmaktadır. Ahşap Gediz Köprüsü’nün Sultan II. Abdülhamit’in fotoğraf koleksiyonundan alınan görüntüsü Dünkü Manisa adlı eserde yer almaktadır (Köklü, 1970:59). Bu mevkide ahşap köprünün ulaşım fonksiyonu daha sonra yaptırılan demir çelik köprüyle devam etmiştir.
Yukarıda verilen bilgi ve belgelere göre, Manisa civarında Gediz Nehri’nin üzerinde en azından 14. yüzyılın ilk yarısından 19. yüzyılın sonuna kadar bazen yıkılsa da ahşap bir köprünün mevcut olduğu, Saruhan Beyliği ve Osmanlı Devleti’nin köprünün yeniden inşası, bakımı, onarımı ve vakfı konularına gereken önemi verdiği anlaşılmaktadır. Ahşap Gediz Köprüsü’nün Sultan II. Abdülhamit’in fotoğraf koleksiyonundan alınan görüntüsü Dünkü Manisa adlı eserde yer almaktadır (Köklü, 1970:59). Bu mevkide ahşap köprünün ulaşım fonksiyonu daha sonra yaptırılan demir çelik köprüyle devam etmiştir.
KAYNAK: MANİSA’DA TARİHİ KÖPRÜLER VE FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ
Prof. Dr. Mehmet Akif CEYLAN (Marmara Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi,)
Not: Fotoğraf: 1930 Manisa Gediz Köprüsü
FACEBOOK YORUMLAR