"12 KASIM DOĞU TÜRKİSTAN MİLLİ GÜNÜ" KUTLU OLSUN!
13 Kasım 2019 - 12:08
Doğu Türkistan Türkleri, 12 Kasım 1933 ve 12 Kasım 1944’te iki kez bağımsız bir devlet ilan etmişti. Bu nedenle, iki Cumhuriyet’in yıl dönümü “Doğu Türkistan Milli Günü” olarak kutlanıyor ve Doğu Türkistanlı Uygur ve diğer Türk toplulukları için 12 Kasım tarihi büyük bir önem taşıyor.
Bağımsızlık ateşini yakan Doğu Türkistanlılar 12 Kasım 1933’te Birinci Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti kurmuştu. Hoca Niyaz’ın Cumhurbaşkanı ve Sabit Damollam’ın Başbakan olduğu bu Cumhuriyet, Çinli Müslümanların (Tunganlar) diğer Çinliler ile anlaşması ve Rusların da bu düşman kuvvetlere destek vermesi sonucunda büyük katliamlara maruz kalarak yıkıldı.
Doğu Türkistan’da dört yıllık milli ayaklanma, Çin içerisindeki komünistlerin ve Sovyetlerin Doğu Türkistan’da manevra alanı bulmasına neden oldu. Milliyetçi Çin hükumetinin bölgedeki isyanlardan sonra nüfuzunu Komünist Çinli komutanlara bırakması, Türkistanlılar için işleri daha karmaşık hale getirdi.
Niyaz Hoca sonrası askeri birliklere komutan olan Abdu Niyaz, 1937’de Kaşgar’ı aldı. Çinlilere ve Ruslara karşı savaşabilmek için Tungan komutanlarla işbirliği girişiminde bulundu. Bunun üzerine, bölge geneline yayılan isyanı bastırmak için komünist Çinli vali Sovyetlerden yardım istedi. Sovyetlerin askeri takviyesinden sonra 1938 sonlarında ayaklanmalar bastırıldı.
OSMAN BATUR DİRENİŞİ VE İKİNCİ CUMHURİYET
1940 yılına gelindiğinde Altay, Gulca ve Ürümçi’de isyanlar çıkmış; Altay bölgesinde başarılar elde edilmiştir. Vali isyancıların isteklerini, özellikle Rusların bölgeyi terk etmesini anlaşmayla kabul ettiyse de bir yıl sonra bozdu. Osman İslam (Batur) bunun üzerine, Altay’da görev yapan bütün Rusları kurşunu dizdirdi.
Osman Batur, 1944’e gelindiğinde hala bölgesine hakimdi. Bu sırada Doğu Türkistan, Çin’deki komünist ihtilalcilerin, milliyetçi Çin hükumetine karşı rahat zemin bulduğu bir alan haline geldi. Bundan yararlanan Uygur aydınları ve siyasileri, ayaklanmalara başladı. Nihayetinde Gulca’da Ali Han Töre, 12 Kasım 1944’te İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyetini kurarak Cumhurbaşkanı oldu.
1946’dan itibaren devlet başkanı Ahmetcan Kasimi olmuştur. Daha sonrasında Türkiye’ye iltica eden İsa Yusuf Alptekin ise bu hükümetin Genel Sekreterliği görevini yürüttü. Bu Cumhuriyet’in en büyük talihsizliği, Sovyet Rusya’ya karşı fazla iyimser olan tavırlarıydı.
ÇÖKÜŞ VE ÇİN İŞGALİ
Uygur siyasetçiler, Milliyetçi Çin’e karşı Sovyetler ile yakınlaşmışlardı. Komünizm, Çin’de zafer elde ettikten sonra, Komünist Rusya ile iyi ilişkiler içerisinde olsalar da bu yeni yönetimi tanımadılar. Alma Ata’ya davet edilen Ahmetcan Kasimi, İshak Beğ, Abdülkerim Abbas ve Delil Han uçakları düşürülerek öldürüldüler.
Cumhuriyetin en parlak önderlerinden Canım Han Hacı, Ürümçi’de idam edildi. 1949’da Cumhuriyet tamamen Çin tarafından ortadan kaldırıldı. Osman Batur, son mücadeleleri sırasında Şubat 1951’de esir düştü. Nisan ayında Ürümçi’de asılarak idam edildi.
Bugün 12 Kasım, iki Cumhuriyet’in yıl dönümü “Doğu Türkistan Milli Günü” olarak kutlanıyor. Doğu Türkistan’ın işgal altındaki 70. yılında 1 milyonu aşkın Doğu Türkistanlının toplama kamplarında tutulduğu ifade ediliyor.
FACEBOOK YORUMLAR